MANİLER
*Necati DOĞANÇ
Halk Edebiyatı,sözlü edebiyatın uzantısıdır.Halkın yarattığı sözlü eserlerden oluşur.Dil,biçim,konular bakımından halk kültürüne sıkı sıkıya bağlıdır.
Süslü söyleyişe yöneliş yoktur.Genellikle yalın anlatım kullanılır.Maniler halk edebiyatının önemli bir bölümünü oluşturur.Maniler,anonim lirik şiirlerdir.Ana teması sevgidir.Özellikle kadınlar arasında ,iş sırasında ,eğlencelerde veya çeşitli vesilelerle maniler söylenir.Kendir,pancar,sarımsak tarlalarında,bostanda,”gazma gazarken” hem işi kolaylaştırma,hem vakit geçirme çalışırken eğlenme amacıyla söylenir.Kına gecelerinde gelin ağlatmak için söylenir.Sözlük karşılığı dört dizeli ve kendine özgü makamları olan manzumelerdir.Söyleyenleri bilinmez anonimdir.
Türk toplum yaşantısının tam bir anlamı sayılan maniler islamiyetten önceki Türk Edebiyatından günümüze kadar yolculuğunu sürdürmektedir.
Mani sözcüğünün kökeni Dede Korkut hikayelerine ,Yunus Emre’ye kadar inmektedir. Mani yöremizde köylerimizin velveleden uzak ,sakin ,ıssız muhitlerinde ,yeşil dağlarında ,ırmak kenarlarındaki tarlalarda ,kadınlarımızın ve genç kızlarımızın ,ince yanık sesleriyle söyledikleri, duygu dünyalarına ait önemli ipuçları verir.
Mani Anadolu insanının seveni sevilenidir.Sevinci, üzüntüsü ve duygusudur.
Yöremizden mani örnekleri;
Saçaklarda gezerim Sarı saman tozarmış
Yaş kiremit ezerim Mor menevşe morarmış
Sizin gibi maniciyi Bozarmut’un çırası
Uçkuruma dizerim Gece gündüz yanarmış
Hay huluma huluma Çay taşı çakmak taşı
Bekmez koydum tuluma Çatıktır yarin kaşı
Söylersen mani söyle Çirkinle vakit geçmez
Köpek gibi uluma Güzelle sırtında taş taşı
Benim ağam pek güzel Tarlaya taban dirle
Sınur üstünde gezer Okçaya saban dirle
Eydirmiş şapkasını Ne kadar sallansan
Düşman bağrını ezer Gine sana çoban dirle
Karşıdan gelen atlı Kamyon gelir yayladan
Üstünde doru otu Tekerleri aynadan
Çarşıya gidersen Kız parası değil mi
Üzüm leblebü getü Muhtarları oynatan
* Halk Eğitimi Merkezi Müdürü
Akşam oldu neydiyin Sarı çamın gölgesi
Kaba döşek eyleyin Fındık sepet örmesi
Kaba döşek beş karış Biraz gaba gonuşu
İçi yarsız neyleyin Kayadibi bölgesi
Keten gömlek dizdedir Yemenim al üstüne
Kesme kakül yüzdedir Ortası dal üstüne
Analar kız besliyor Ağam senin yarin kötü
Anahtarı bizdedir Beni de al üstüne
Keten gömlek dört kat Yemenim yele yele
İkisin giy ,ikisin sat Attılar gurbet ele
Başkasını seversen Yedi mendil çürüttüm
Kalkmaz döşeklere yat Göz yaşı sile sile
Karşıdan gelenim yok Çay taşı çakmak taşı
Al yelek giyenim yok Çatıktır yarin kaşı
On yıllık yoldan gelsem Çirkinle vakit geçmez
Hoş geldin diyenim yok Güzelle sırtında taş taşı
Entarisi ekleme İlimonum kalburda
Sıkıca ilikleme Çok şeyler var sabırda
Benden sana fayda yok İkimiz bir ölelim
Boş kapıyı bekleme Çift yatalım kabirde
Entarisi budama Kaynanam karabiber
Sefa geldin odama Kaynatam ondan beter
Eğer beni seversen Allah ikisini de alsın
Dünür yolla babama Kızları bana yeter
Entarisi ak gibi Manici başımısın
Suya gider ok gibi Cevahir taşımısın
Hiç ardına bakmıyor Sana bir mani söylüyon
Yavuklusu yok gibi Cebinde taşırmısın
Entarisi ilmeden Entarisi mor düğme
Söylemez gülmeden Gine düştün gönlüme
Kız sen beni delirttin Haçan aklıma gelsen
On beşime girmeden Kan damlar yüreğime
Kaleden aşan gelin Karşıda kara yılan
Al yeşil kuşan gelin Gözleri civan civan
Kocan kötü sen güzel Bizi yardan ayıran
Gayret et boşan gelin Sürünsün divan divan
Benim ağam pek güzel
Sınur üstünde gezer
Eydirmiş şapkasını
Düşman bağrını ezer
Gine giyinmiş gök donu
Gidiyor çaya aşağı
A gözü kör olası
Kocan kimden aşağı
Karşıdan gelen atlı
Üstünde doru otu
Çarşıya gidersen
Üzüm leblebü getü
Ak purçak kara purçak
Bubam tükan açacak
Evlenmeyin bekarlar
Naylon kızlar çıkacak
Entarisi al basma
Alıp duvara asma
Alacaksan al beni
Her lafa kulak asma
Çorabını ördüğüm
Delüğünden gördüğüm
Hasta diye işittim
İyi olduğunu sevdiğim
Mani maniye kelam
Benden ağama selam
Darılmasın küsmesin
Kısmet olursa kelam
Karşıdan gelenlere
Gaz doldur fenerlere
Babam beni virecek
Askerden gelenlere
Çay benim çeşme benim
Ardıma düşme benim
Ben senle dalga geçtim
Sevdiğim başka benim
GELİN KAYNANA ATIŞMASI
Kaynana Gelin
Gayınnayın bakarım Yediğime karışma
Gız görmeye çıkarın Hasta olu şişersin
Eğer gızı beğenüsem İnşallah azgın garı
İki beşlü dakarın Sen elime düşersin
Gelin Kaynana
Her şeyi yaparsın gaynana Durarken bile bile
Beşlü dakarsın gaynana Denize dalmazdım
Daha gırkım çıkmadan Senin gibi gelini
Başıma kakarsın gaynana Ölsem almazdım
Kaynana Gelin
Seni evden atdurun Bileydim köyümde
Altunları satdurun Varırdım kocaya
Akşama oğlun gelince Gelmezdim peşkiri
Sana bi dayak atdurun Çok evlere kocaya
Gelin Kaynana
Oğlun bensiz yatamaz Seni düzenci seni
Altunları satamaz Hani seviyoduñ beni
Ben oğlunu gandudum Dilini dut gelin hanım
Baña dayak atamaz Bu evde goman seni
Ah bu gayınnaların Gelin
Hiç erilmez fendine Evinin önünde arı
İyi söyle a garı Entere giymiş sarı
Kötü söyletme kendine Sen beni evde goma
Paçası boklu garı
Yağı şekeri pirinci
Kilitte durdurursun Kaynana
Böyle gayınnaların Her şeye karıştı elin
Allah huyu gurusun Benimde durmadı dilim
Hakkımı helal ettim
Eve misafir gelince Kızımdan tatlı gelin
Neydeceğimi şaşurun
Gayınnamın yüzünden Gelin
Yağsuz hamur bişürün Tatlı söyle sözünü
Sat evdeki kızını
Gelme benim odama Karışmazsan işime
Karışma benim modama Öperim gül yüzünü
Saçlarını yolarım
Gözükürün adama
Kaynana
Köpek gibi ürüyon
A gız ne iş görüyon
Et ekmeği olunca
Galem gibi dürüyoñ
|
Kulhuvallahiehad Kaynanayı kaldır at Kaynanasız gelinler Aman bacım ne rahat
Sini sini şekerim Üstüne bal dökerim Kaynanamın kahrını Oğlu için çekerim
Gız gelin dırdır etme Fazla ileri gitme Vakitsiz horoz gibi Gece yarısı ötme
Çarşıda et kaynana Başında bit kaynana Biz oğlunla yan yana Dışarı git kaynana
|
Manici başı mısın
Cevahir taşımısın
Sana bir mani söylüyorum
Cebinde taşırmısın
Maniyi baştan söyle
Kalemi kaştan söyle
Karnın açlığını
Ekmekten aştan söyle
Akşamın ar sesine
Uyandım yar sesine
Yarim şahin ben doğan
Konaydım ensesine
Akşam oldu varamam
Dile destan olamam
Gün buluta girince
Bir dakika duramam
Akşamları olmasaydı
Badeler solmasaydı
Ölüm allahın emri
Ayrılık olmasaydı
Akşam oldu neydiyin
Kaba döşek eyleyin
Kaba döşek beş karış
İçi yarsız neyleyin
Öğlen güneşi değil
Adam ileşi değil
Sevip sevip ayrılmak
İslamın işi değil
Saçaklarda gezerim
Yaş kiremit ezerim
Sizin gibi maniciyi
Uçkuruma dizerim
Hay huluma huluma
Bekmez koydum tuluma
Söylersen mani söyle
Köpek gibi uluma
|
Deh dimeden giden at Buyurmadan gören evlat Evde iyi olusa avrat Gel oyna git oyna
MEZAR TAŞI BİR BAKSAN A BANA İBRET DEĞİL MİYİM SANA BİR FATİHA GÖNDER BANA BU GÜN BANA YARIN SANA |
Evimizin altı çay
Bizim peşkürle yunmayalı
Tahminen oldu altı ay
A gelin inanmasan bide sen say
Deniz olsan dalmazdım
Senin gibi gelini almazdım
Agelin sen bu peşgürü virüsen ele
A ninem ben onun golayını biliyon
Savuşuvirün öte eve
Agelin sen bunu bana didin
Birine daha dime
A ninem senin gızın
Hiç görmüyor işi
Beğenmiyo olu olmaz aşı
İşallah ölürsen yığarım
Mezarına daşı
|
Entarisi gökleme Ufacık ilikleme Benden sana fayda yok Boş kapıyı bekleme
Pancar pezik değil mi Ciğerezik değil mi Ben sevdim eller aldı Bana yazık değil mi
Gidiyon göndereyim Kunduramı döndereyim Ya beni de al götür Ya kendimi öldüreyim
|
A ninem senin gızın
Hiç süpürmüyor gübür
Ocak başına oturunca
Oluyo bir müdür
İşallah merdimandan
Yuvalanu paldır küldür
A gelin sen bu kirli peşgürü
Nası duvara asarsın
Daday ibisi gibi
Yokardan yokardan basarsın
Gelin peşgür vi diyince
Malak temekten bakar gibi bakarsın
A ninem senin tülümen oğlun
Beni hiç döğmedi
Döğüpde bi yanımı gırmadı
Akşam eve gelince
Ne yaptın diyi sormadı
Evimizin altı pölüt
A ninem dolaplara vurdun kilit
İşallah ölürsen
Sürerim tenine ilif.
ALİYE UÇANER
&nb
